Άλκης Αλκαίος – Η γραφή του όλη!

Η ματιά του πάντρεψε μαεστρικά και με προσωπικό χαρακτήρα κοινωνικές και πολιτικές θεματικές δίχως να ξεριζώνεται απ’ την νεοελληνική κουλτούρα, την καθημερινότητα, τα ζητούμενα και τα θέλω των πολλών, χωρίς όμως να καταντά και δέσμιός τους.

Προνόμιο των χαρισματικών.

Ο Βαγγέλης Λιάρος, γνωστός ως Άλκης Αλκαίος γεννήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1949 κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα και από μικρή ηλικία πολιτογραφήθηκε κάτοικος Πάργας. Εμφανίσθηκε στα ελληνικά γράμματα το 1967 με το δοκίμιο «Κώστας Καρυωτάκης – ο ποιητής που αγαπήθηκε και μισήθηκε». Στη δισκογραφία πρωτοεμφανίσθηκε το 1978, στο δίσκο του Θάνου Μικρούτσικου «Τα τραγούδια της λευτεριάς» γράφοντας στίχους στο τραγούδι «Φλεβάρης 1948». Τέσσερα χρόνια στο «Εμπάργκο» η μοναδική σύμπνοια του συνθέτη και του στιχουργού θα ξετυλίξει μεστά τον πλούτο της.

Ο Θάνος Μικρούτσικος για τον Άλκη Αλκαίο: «Δεκάδες υψηλής αισθητικής στίχοι με κάνουν να πιστεύω ότι ο Άλκης Αλκαίος ήταν ένας Ποιητής που υποδυόταν τον στιχουργό. Εξαιρετικά πρωτότυπος, με τον χρόνο αναγνωρίσιμος -χαρακτηριστικό των μεγάλων δημιουργών- με συνεχή ανατροπή των κεκτημένων του. Αναγνωρίζεται μεν, αλλά με απρόβλεπτο τρόπο ανανεώνεται. Μιλάει για έρωτες θυελλώδεις, για έρωτες αδιέξοδους, μιλάει και προφητεύει τον αποκλεισμό της γενιάς μας. Γράφει στίχους – κλειδιά που ξεκλειδώνουν κι εκφράζουν τη δραματική συγκυρία, είτε πρόκειται για το Ατομικό, είτε πρόκειται για το Όλον. Οι στίχοι του αφορούν τον καθένα από εμάς ξεχωριστά, αλλά και όλους μαζί».

Τον Νοέμβρη του 2007 κυκλοφόρησε με στίχους του Άλκη Αλκαίου ο δεύτερος δίσκος της σειράς «Άξιος λόγος» με τον τίτλο «Οι τροβαδούροι της καρδιάς μου». Την έκδοση επιμελήθηκαν ο Μιχάλης Κουμπιός και ο Γιώργος Νταλάρας. Λέει χαρακτηριστικά ο τελευταίος: «Ο Άλκης δε γράφει για να κάνει επιτυχίες, γράφει γι’αυτά που ονειρεύεται και γι’ αυτά που αγαπάει. Ο Άλκης λοιπόν που λέει σχεδόν πάντα όχι, είπε ναι, και έγραψε με τον άξιο του λόγο με τρόπο μαγικό για πράγματα που θέλουμε να πούμε και δεν προλαβαίνουμε, για εικόνες που χάσαμε και τις ζητάμε, για θαύματα που προσπεράσαμε, για καταστροφές που ζήσαμε και άλλες που δεν αντέξαμε…»

Ο Βαγγέλης Λιάρος, γεννήθηκε στην Κοκκινιά Θεσπρωτίας και μεγάλωσε στην Πάργα, την πόλη που αγάπησε και στην οποία τελείωσε το Γυμνάσιο. Αναφέρει ο ίδιος ο Άλκης Αλκαίος σε επιστολή του προς το Σύλλογο Παργινών Αθήνας: «Στους φίλους μου καλλιτέχνες, όταν με ρωτούν για την καταγωγή μου, απαντώ ότι ο μεν Βαγγέλης είναι γέννημα Κοκκινιώτης και θρέμμα Παργινός, ο δε Άλκης είναι γέννημα και θρέμμα Παργινός. Την Πάργα άλλωστε “περιέχουν” όλα μου τα τραγούδια κι ας είναι μόνο ένα απ’ αυτά που την αναφέρει ρητά (είναι η “Άνοιξη της Πάργας”), γιατί επί 45 χρόνια απ’ αυτήν φεύγω και σ’ αυτήν επιστρέφω κάθε καλοκαίρι. Γιατί η Πάργα μας είναι η νιότη μου, ο έρωτάς μου, το ταξίδι μου και η Ιθάκη μου».

Ο Άλκης Αλκαίος σπούδασε Νομική. Τα χρόνια της Χούντας συνελήφθη και υπέστη για μήνες φρικτά βασανιστήρια που του δημιούργησαν σοβαρότατα προβλήματα υγείας που οξύνθηκαν στα χρόνια λόγω και ενός αυτοάνοσου που του παρουσιάστηκε. Ο Μίλτος Πασχαλίδης αποκαλύπτει: «Τους δυο βασανιστές του ο Αλκαίος τους συνάντησε κάποτε. Τον ένα στην Ευελπίδων, έξω απο μια αίθουσα δικαστηρίου. Ήταν αστυνομικός. Ο Άλκης τον γνώρισε αμέσως. Του λέει “Με θυμάσαι;” Ο άλλος δεν τον κατάλαβε. “Κάτι μου θυμίζεις αλλά δεν είμαι σίγουρος. Μήπως υπηρετήσαμε μαζί φαντάροι;” Ο Άλκης χαμογέλασε και του είπε: “Έχεις δίκιο. Μαζί υπηρετήσαμε. Μόνο που εσύ ήσουν από πάνω και εγώ από κάτω”. Έκανε μεταβολή και έφυγε. Τον άλλο τον πέτυχε στο καράβι. Ήταν μαζί με τον αδελφό του Γρηγόρη ο οποίος του λέει: “Δειξ τον μου τον να τον σκίσω”. Δεν του τον έδειξε. Έκανε μόνο μια κίνηση με το δεξί χέρι. “Προχώρα, δεν έχει σημασία”».

Από το 1978 μέχρι και το βιαστικό του αντίο στις 10 Δεκέμβρη του 2012 ο Άλκης Αλκαίος συμπορεύτηκε δημιουργικά με το Θάνο Μικρούτσικο. Καρπός της σχέσης τους, που ξεπερνάει τα τραγουδιστικά όρια, πολλά όμορφα, μεγάλα και διαχρονικά τραγούδια. Λέει χαρακτηριστικά ο Μικρούτσικος: «Είμαι περήφανος που πριν 38 χρόνια ανακάλυψα έναν σπουδαίο ποιητή που παριστάνοντας τον στιχουργό, άλλαξε τη ροή του ελληνικού τραγουδιού και εξέφρασε την προσωπική αγωνία ενός εκάστου εξ ημών αλλά και την καθολική αγωνία της γενιάς μου. Κι αν η Ιστορία έγινε σιωπή, ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος, σ΄ αυτό τον τόπο που θα μας ακολουθεί όπου κι αν πάμε…»

Ο Μάριος Τόκας έφυγε πρόωρα από τη ζωή τέσσερα χρόνια πριν τον Άλκη Αλκαίο. Ανάμεσα στις στιγμές της συνεργασίας τους ένας κύκλος τραγουδιών που ξεκίνησε να ηχογραφείται το 1998 με ερμηνευτή το Γιώργο Νταλάρα, Το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε και ένας κορμός της συγκεκριμένης εργασίας, με νέα δεδομένα, γέννησε τον «Εντελβάις» που κυκλοφόρησε την αμέσως επόμενη χρονιά με τη δοκιμασμένη και ταιριαστή και για τους δύο δημιουργούς φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου. Γράφει ο Μάριος Τόκας: «Με τον Άλκη Αλκαίο κάναμε την πρώτη μας συνάντηση τον Δεκέμβριο του 1996.Για μένα ήταν μια ευτυχισμένη μια ευλογημένη στιγμή. Οι στίχοι του νιώθω κάθε στιγμή να με βάζουν σε πρωτόγνωρους μουσικούς δρόμους, να μ’ ανοίγουν την ψυχή και να τη στέλνουν ψηλά, πολύ ψηλά. Σ ‘αυτήν την περίεργη εποχή μ’ έκανε να είμαι ακόμα πιο σίγουρος, πως δεν παίχτηκε η παρτίδα μας ακόμα, έστω κι αν τα πανό μας είναι μοναχικά».

Το 2010 κυκλοφορεί Το «Πέρασμα» του Άλκη Αλκαίου και του Σωκράτη Μάλαμα. Ένας είναι δίσκος ακρόασης, με ουσία και λόγο ύπαρξης. Ο Μάλαμας δεν χαρίζεται, δεν ανατρέχει σε ευκολίες και κλισέ. Πορεύεται τη στράτα του με συνέπεια και ειλικρίνεια. Οι στίχοι του Άλκη Αλκαίου διευκολύνουν τον τραγουδοποιό να ξετυλίξει τα μεράκια της καρδιάς του, τις σκέψεις του μυαλού του, τη στάση και αντίληψη του για τη ζήση και τις αγωνίες της, εγκόσμιες και μεταφυσικές ακόμη. Η Μελίνα Κανά, στο ερμηνευτικό μέλος, απόλυτα ταιριαστή με το κλίμα, την ατμόσφαιρα και ιδιοσυγκρασία του μελωδού και του στιχουργού ξαναβρίσκει το ιδανικό υλικό για να αναδείξει τα χαρίσματά της.

Γράφει ο Κώστας Μπαλαχούτης: «Ο ποιητής και στιχουργός Άλκης Αλκαίος ξεχώριζε για το μεστό και πρωτότυπο του λόγο, τις σουρεαλιστικές, δραματικές, αιχμηρές και τραγικές εικόνες του, τις απρόσμενες και «μελετημένες» ρίμες του. Πέρα από την υψηλή τέχνη και τεχνική του, η «απουσία» του από την επικαιρότητα και τα λαμπερά «φώτα» του τραγουδιού σε συνδυασμό με τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε προσέδωσαν στη «μορφή» και τα έργα του μια μυθική «πατίνα». Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80 που ουσιαστικά κάνει την εμφάνισή του στη δισκογραφία και γίνεται γνωστός μέσω του «Εμπάργκο» σε μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, μέχρι και το φινάλε του, αν και ολιγογράφος, κατέθεσε αξεπέραστα δείγματα γραφής που εξακολουθούν να συγκινούν και να τραγουδιούνται και ταυτόχρονα να αποκαλύπτουν -ανάλογα με το ακροατήριο και τις διαθέσεις του- αθέατες πτυχές μιας εμπνευσμένης και τυραννισμένης προσωπικότητας».

Ο Μίλτος Πασχαλίδης στο τρίτο βιβλίο του, με τίτλο «Αγύριστο κεφάλι» και υπότιτλο «Ο Άλκης Αλκαίος που γνώρισα» αναφέρεται στη μνήμη του Άλκη εντός του: «Δεν πρόκειται για τη βιογραφία του Αλκαίου, δεν αισθάνομαι ούτε ικανός, ούτε αρμόδιος να τη γράψω. Εδώ είναι αυτά που είδα, αυτά που είπαμε κι αυτά που μου επέτρεψε ο ίδιος να ξέρω για εκείνον. Ηταν λεβέντης. Δεν σε άφηνε καν να αντιληφθείς το πρόβλημά του, ούτε του άρεσε να συζητά για όσα είχε ζήσει στο παρελθόν. Πάντα μιλούσε για το μέλλον. Μπορεί να ήταν κλεισμένος σ’ ένα δωμάτιο, αλλά το δωμάτιο αυτό είχε παράθυρα σ’ όλον τον κόσμο».

Ο Άλκης Αλκαίος είχε στενή δημιουργική και αποδοτική σχέση με το Σωκράτη Μάλαμα. Δίσκοι όπως (13.000 μέρες, το 1998, Ο Φύλακας και ο Βασιλιάς» το 2000 το «Ένα», 2002, και το «Πέρασμα» του 2010 φιλοξένησαν τα στάγματα της τέχνης τους. Τραγούδια φωτεινά αλλά και νυχτερινά, με γωνίες, φύλλα μοναξιάς, κρυμμένα όνειρα, πάθη ανομολόγητα, μικρές νίκες, απεγνωσμένες ήττες, εμπειρίες πικρές, χαρές που δεν πρόφτασαν να ανάψουν, μνήμες που δεν σβήνουν ποτέ.

Το 1983 στη συναυλία αφιέρωμα στο Μάνο Λοΐζο ένα «Πρωϊνό τσιγάρο» με τους στίχους του Άλκη Αλκαίου και τη μουσική του Νότη Μαυρουδή σκορπά ρίγη συγκίνησης στο κοινό. Έκτοτε το τραγούδι, κοινός τόπος, γνώρισε και γνωρίζει απανωτές επανεκτελέσεις. Οι δύσκολοι στίχοι του Αλκαίου μπαίνουν στα χείλη και τις καρδιές του κόσμου, αιχμαλωτίζουν τα συναισθήματα, ξυπνάνε μνήμες, καίνε το σήμερα. Τόσα πολλά φανερά, αλλά και όσα ακόμη αφανέρωτα μέσα σε τρεις στροφές.

Ο Θάνος Μικρούτσικος αφηγείται χαρακτηριστικά: «Μιλώντας για τον Άλκη Αλκαίο είναι σα να μιλάω για τον εαυτό μου, για τη δική μου πορεία στο τραγούδι. Γι’ αυτό θα μου επιτρέψετε την αναφορά σε τραγούδια που έχω κάνει μαζί του. Γιατί βεβαίως πολύ σημαντικοί τραγουδοποιοί και συνθέτες τον μελοποίησαν, με τη σειρά χρονολογικά ο Νότης Μαυρουδής, ο Χριστόφορος Κροκίδης, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης, τελευταία ο Μάριος Τόκας. Εντούτοις μαζί έχουμε γράψει πάνω από 150 τραγούδια, έχουν εκδοθεί περίπου 70».

Γράφει ο Κώστας Μπαλαχούτης: «Ακωδικοποίητο το στιχουργικό χαρμάνι του Αλκαίου. Έντεχνη γραφή και πλοκή μέχρι το μεδούλι, πλούτος βαρύς, κατεργασμένος λεπτοβελονιά. Παντρεμένος όμως με μια μεστή λαϊκότητα με ρίζα βαθιά, που του εξασφαλίζει το ζηλευτό προνόμιο της αμεσότητας. Κάπως έτσι δύσκολες λέξεις, προσωπικά και διφορούμενα νοήματα, γίνονται κοινός τόπος, κτήμα και πεδίο έκφρασης των πολλών που ίσως και να αγνοούν τις αφορμές αλλά και τις αιτίες του ανθρώπου που τα γέννησε».

Ο Μίλτος Πασχαλίδης για τις εμμονές και απαιτήσεις του Άλκη Αλκαίου: «Είχε εμμονή με τις λέξεις, δούλευε πολύ το κείμενό του και απαιτούσε από τον συνθέτη να μην αλλάζει ούτε ένα κόμμα. Προτιμούσε να αλλάξει τον τίτλο ενός τραγουδιού, παρά να αντικαταστήσει μια απλή για τους άλλους λέξη, η οποία όμως για τον ίδιο είχε καθοριστική σημασία…»

Ο Άλκης Αλκαίος δεν είναι πια κοντά μας. Θάφτηκε στην αγαπημένη του Πάργα, πόλη που συνδέθηκε μαζί της. Μένουν όμως τα τραγούδια του, οι σκέψεις, οι αλήθειες, οι αιχμές του, οι όμορφες αλλά και σπαρακτικές στιγμές του ενώ υπάρχει και ανέκδοτο υλικό του που αναμένεται να βγει στο φως. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένους τίτλους του που «μιλούν» από μόνοι τους για το «ακωδικοποίητο» εύρος του χαρίσματός του: «Ερωτικό» (Με μια πιρόγα), «Πάντα γελαστοί», «Ρόζα» σε μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, «Πρωινό τσιγάρο» σε μουσική του Νότη Μαυρουδή, «Βικτώρια» και «Να γράφεις να τηλεφωνείς» σε μουσική του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, «Πουλί σε δέντρο αρχοντικό», «Φύλλα αλκαλικά», «Βραδινές περιπολίες» σε μουσική του Σωκράτη Μάλαμα, «Υπνόσακος» σε μουσική Μπάμπη Στόκα…